“Bijela knjiga” komunista za gušenje crnogorskih nacionalnih vrijednosti

 Vladajući komunisti Crne Gore su gušili slobodu i istraživanja crnogorskoga jezika, etničkoga porijekla, crkvene i političke prošlosti. Ali, dok su crnogorski autori time narednih godina praktično inhibirani, srpski autori su imali široko polje djelovanja i objavljivanja svojih radova i institucionalne podrške u Beogradu. Stavljanje od strane komunista Crne Gore na indeks zabranjenih autora je za protagoniste crnogorskoga nacionalizma - grupu javnih ličnosti iz oblasti nauke i kulture - značilo i bezmalo potpunu javnu izolaciju, ali i obeshrabrivanje onih koji bi ih slijedili. 

Bijela knjiga se pojavljuje 1973, tj. na kraju kratkotrajnoga uzleta slobode naučnih istraživanja i objavljivanja u Crnoj Gori poslije Brionskoga plenuma iz 1966. godine. No, uprkos zabranama, grupa crnogorskih intelektualaca iz toga perioda je, na ovaj ili onaj način, doprinijela rasvjetljavanju temeljnih pitanja iz prošlosti Crnogoraca... 

Na spisku Bijele knjige „separatisti" su: Radoslav Rotković,¹ Pavle Mijović,² Radoje Radojević,³ Vojislav Nikčević,⁴ Danilo Radojević,⁵ Branko Banjević,⁶ Sreten Perović,⁷ Milorad Stojović,⁸ Jevrem Brković,⁹ Dragoje Živković¹⁰; iz drugih ideoloških razloga na spisku žigosanih ili notiranih su i poznati crnogorski umjetnici i autori: Radovan Zogović, Vito Nikolić, Savo Brković, Boro Krivokapić, Miro Glavurtić. 

Mijoviću, Nikčeviću, R. Radojeviću i D. Radojeviću „trebalo je zabraniti javno istupanje i dolazak na javne funkcije". Rotković, Banjević, Perović, Stojović, J. Brković i Živković „mogli su da objavljuju svoje radove, ali je komunistima koji su objavljivali njihove radove i dozvoljavali javne nastupe skrenuta pažnja da budu posebno kritični prema ovim autorima; donešena je odluka da ni oni ne mogu biti na odgovornim društvenim i javnim funkcijama". 

Bijela knjiga je bezmalo dvije decenije, do sloma komunizma, praktično zaustavila kritičko proučavanja crnogorske političke prošlosti i kulture. Komunistička cenzura je uključivala i rampu na diskusiju o položaju crnogorskoga jezika, koju je 1968. pokrenuo Vojislav Nikčević. 

¹ (Radoslav Rotković, 1928-2013, istoričar i filolog)

² (Pavle Mijović, 1914-1996, istoričar umjetnosti, utemeljivač Crnogorskoga PEN centra) 

³ (Radoje Radojević, 1922-1978, istoričar književnosti, autor antologija crnogorskih legendi, bajki, basni i narodnih priča)

⁴ (Vojislav Nikčević, 1935-2007, lingvista, utemeljivač montenegristike)

⁵ (Danilo Radojević, 1932-2019, istoričar i književnik)

⁶ (Branko Banjević, 1933-2022, književnik, predsednik Matice crnogorske)

⁷ (Sreten Perović, 1932, književnik, odgovorni urednik antologijske biblioteke crnogorske književnosti „Luča“)

⁸ (Milorad Stojović, 1927-2015, istoričar književnosti i književni kritičar)

⁹ (Jevrem Brković, 1933, jedan od najpoznatijih crnogorskih savremenih književnika) 

¹⁰ (Dragoje Živković, 1927-1994, istoričar, autor trotomne „Istorije crnogorskog naroda") 

Izvor:

Vladimir Jovanović, "Crnogorstvo" knjiga prva, Cetinje - Podgorica, 2020, str. 167, 168