U SUSRET 220 GODINA PRVOG SRPSKOG USTANKA: RAZLOZI ZAŠTO TO NIJE BILA CRNOGORSKA BORBA

Za VOMINFO piše: Milan Brdar

Kako se 15-og februara približavamo obilježavanju 220 godina Prvog srspkog ustanka potrebno je i da obradimo jednu interesantnu temu, a to je zašto Crna Gora nije učestvovala u gore pomenutom ustanku, uprkos Karađorđevim pozivima Vladiki crnogorskom Petru I Petroviću Njegošu. Iako u šarolikoj istoriji Balkana, I Srpski ustanak iz 1804. godine ističe se kao ključni trenutak u borbi za nezavisnost i slobodu srpskog naroda, kada proučavamo taj period, ne možemo zanemariti činjenicu da Crnogorci nijesu učestvovali u tom događaju. Razlozi za odsustvo Crnogoraca iz I Srpskog ustanka su kompleksni i duboko ukorijenjeni u političkim, kulturnim i istorijskim specifičnostima tog vremena. Prvo, treba razumjeti da su Crna Gora i Srbija bile pod različitim upravama. Crna Gora je bila slobodna država pod vlašću Petrovića, dok je Srbija bila dio Osmanskog carstva, izložena dugotrajnoj turskoj vlasti. Jedan od ključnih faktora je i crnogorski odnos prema Osmanskom carstvu. Crnogorci su održavali otporan i nezavisni duh, često se suprotstavljajući turskoj vlasti u brojnim sukobima. Analizirajući kompleksne odnose između Crnogoraca i Srba tokom I Srpskog ustanka, suočavamo se sa mnogim mitovima i nesuglasicama koje su obilježile tu istorijsku epohu. Iako su mnogi vjekovima pokušavali da utvrde zajednički identitet Crnogoraca i Srba, istorijski izvori i analize ukazuju na duboke podijeljenosti koje su tada bile prisutne. Dimitrije Milaković, koji je bio sekretar Petra II Petrovića Njegoša, koji u svome djelu „Istorija Crne Gore“ iz 1856. godine kaže: “Ustanak Srbalja za slobodu pod Karađorđem u početku 1804. godine i njiovo vojevanje protiv Turaka, kako te, tako i sljedujuće 1805. godine nijesu privlačili nikakve pažnje vladike crnogorskog.” Osim gore navedenog treba uzeti u obzir da su Crnogorci mnogo prije 1804-e godine ratovali protiv turaka i to Bitka na Ljekopolju 1603. godine, Bitka na Vrtijeljci 1685. godine, Bitka na Carevom Lazu 1711. godine, Bitka na Martinićima i Bitka na Krusima 1796. godine, dakle mnogo prije 1804. godine Ali da se osvrnemo i na povod za Prvi srpski ustanak 1804. a to je bio teror Dahija koji su 1801. godine ubili beogradskog vezira Hadži-Musatafa pašu, kojeg su Srbi nazivali „Srpska majka“, što u istoriji Crne Gore, nije bilo da, Crnogorci tuđina nazivaju svojom majkom Druga stvar koja predstvalja veliku razliku između Crnogorske i Srpske borbe protiv Turake je da su nakon bike na Ostružnici, što piše istaknuti srpski istoričar Vladimir Ćorović, tražili prava koja su imali za vrijeme Hadži – Mustafa paše uz dodatak da se proćeraju dahije i da dobiju nasljednog kneza i da im Porta dodijeli vezira preko kojega će komunicirati sa Portom, Ustanici završavaju riječima: „Kad Porta zadovolji u svemu pravedne zahtjeve srpskog naroda, Srbi će biti voljni da život svoj žrtvuju za sve što bi Porta zapovijedila i obećavaju najveću pokrnost Svemu“, dok se Crnogorci ni pod silom Mahmut-paše i Omer-paše nijesu poklonili niti obećavali pokornost, već su pokazivalii isključivo otpor pa makar i svi izginuli. U zaključku, analizirajući izostanak Crnogoraca iz I Srpskog ustanka, ulazimo u kompleksnu analizu političkih, kulturnih i istorijskih razloga koji su oblikovali njihovu sudbinu tokom ključnog perioda na Balkanu. Crna Gora, kao slobodna država iako međunarodno nepriznata, pod vlašću Petrovića, imala je specifične političke i etničke odnose koji su je razlikovali od Srbije, koja je bila pod turskom vlašću. Crnogorski otpor prema Osmanskom carstvu, prepoznatljiv po brojnim sukobima i borbama, bio je odraz nezavisnog duha koji je karakterisao ovu regiju. Različite strategije odbrane od turske vlasti, poput Bitke na Lješkopolju 1603. godine ili Bitke na Martinićima 1796. godine, ukazuju na dugotrajni i uporan otpor Crnogoraca. Povod za I Srpski ustanak,teror Dahija, i specifični zahtjev Srba, koji su tražili povlastice koje su imali tokom vlasti Hadži-Musatafa paše, ilustruju različite strategije i pristupe u borbi protiv Osmanskog carstva. Otpor Crnogoraca bio je suštinski različit od zahtjeva Srba, pokazujući da su različite teritorijalne jedinice bile vođene jedinstvenim ciljevima i vlastitim identitetima.