Zora u Firenci za Jelenu Savojsku
Italijanska kraljica i naša princeza - prva žena s imenom u naslovu filma
Prva žena s imenom u naslovu nekog filma bila je Jelena Savojska, Jelena od Crne Gore, Elena del Montenegro, italijanska kraljica. I jedna od prvih žena snimljenih na filmskoj traci. To je činjenica koju bismo mogli ponavljati kao neku radosnu istinu u učionici svakog osnovca, na prostorima širim od Crne Gore; poput one o Tesli i naizmjeničnoj struji...
Bijeg od voza
Činjenica, koju sada ekskluzivno predstavljamo crnogorskoj javnosti. Prvo, gdje: Sveti Jovan je zaštitnik Firence, pa je taj najbitniji i najljepši firentinski trg, naravno, San Đovani.
Jedna od najstarijih crkava tu je Battistero di San Giovanni (Krstionica Svetog Jovana), odmah ispred onog čuda od katedrale Santa Maria del Fiore. To je jedan san koji traje još 1.059, pa kad tu dođete znate i što znači 1.000 godina jedne ljepote. E, tu je jedna Crnogorka ušetala u filmsku istoriju.
Kada i kako. Sigurno ste čuli za braću Limijer, za njihov „Dolazak voza na glavnu stanicu“ i priču o prvom javnom prikazivanju kratkih snimaka, kada su Parižani bježali sa stolica i krili se, jer su mislili da će voz da proleti kroz zid... To su, 28. decembra 1895. Francuzi prikazali prvi put; a prvi od tih njihovih desetak tada prikazanih filmova, bio je „Izlazak radnika iz fabrike Limijer“... I to se dugo (uglavnom i sada) pominje kao zora sedme umjetnosti. E, film sa kraljicom Jelenom u imenu snimljen je ranije iste godine!
Batistero di San Đovani (FOTO: imuseidifirenze.it)
Zaslužan je Filoteo Alberini. Zadivio ga je kinetoskop, izum Tomasa Edisona, koji je sasvim neobična prethodnica filma... Slavni Edison osmislio je mašinu koja je na traci „vrtila“ frejmove, a pomoću posebnog okulara na njoj mogao se, kao dvogledom ili pod lupom montiranom na mašini, pratiti film sa brzinom 48 slika u sekundi. To je izmišljeno već 1888, a Edison već 1893. imao je „Black Maria“ studio za produkciju traka za takve „filmove“. U kojoj mjeri je ta filmska zora tek posljednjih godina istražena, svjedoči činjenica da se za prvi film, zapis na traci, sada smatra „Scena iz vrta Raundhej“ Francuza Luj La Prinsa (inventor prve kamere „pokretnih slika“) iz oktobra 1888. Dakle, više od pola decenije prije projektora Alberinija i braće Limije.
Vratimo se Alberiniju: Italijan iz Ortea, nedaleko od Rima, već 1894. izmislio je prvi kinetograf – aparat ne samo za snimanje, već i za projekciju na zidu filmskog zapisa. Dakle, više od godinu prije braće Limijer! Problem birokratske prirode: njegov patent, pod brojem 245032, italijansko ministarstvo industrije i trgovine registrovalo je tek u decembru 1895. godine. Dakle, istog mjeseca kada su Francuzi imali onu nezaboravnu projekciju sa bježanijom pred vozom.
Ona, ili nijedna
I evo nas kod Jelene: te 1895. Alberini je snimio svoj, sada izgubljen ali dobro dokumentovan prvi film, za svečanu priliku. Zvao se „Il Principe di Napoli e la Principessa Elena visitano il battistero di S. Giovanni a Firenze“. „Princ Napulja i princeza Jelena u posjeti Krstionici Svetog Jovana u Firenci“. Bilo je to nakon njihovog poznanstva u Veneciji, a godinu prije zvanične vjeridbe na Cetinju...
Iste 1896. prijatelj braće Limijer, Vitorio Kalćina, organizuje prve prezentacije njihovog kinetografa za aristokratiju. I to se članovima kraljevske porodice dopalo; štoviše, u svemu su vidjeli priliku. Kalćina je postao zvanični fotograf porodice Savoja, pa je iz tog perioda filmske zore sačuvan niz filmskih snimaka (na kojima je, recimo, i knjaz Nikola) koji svjedoče koliko je film rano prepoznat kao sredstvo propagande.
Kinetograf Alberinija (FOTO: x.com)
Ova priča o Alberinijevom prvom filmu (prije braće Limijer!) posebno je važna zato što tek treba da bude dio opsežnijeg istraživanja crnogorske javnosti. A samo bi jedna posjeta rimskoj „Ćinećita“ sliku učinila jasnijom. Uz, naravno, uvid u cijelu arhivu kasnijih filmova dokumentarnog tipa, snimaka gdje bi „glavna ženska uloga“ bila Jelena.
Priča, naravno, ima širi kontekst: zbog čega je Italijanima toliko bila bitna princeza, buduća kraljica Jelena? Mlada kraljevina nakon ujedinjenja nije baš bila uspješna na bojnom polju; tih godina propao je prvi kolonijalni rat u Etiopiji. I kraljevskoj porodici bila je potrebna jedna velika „pobjeda“ u javnosti...
Dobili su je kada je Vitorio Emanuele isprosio Jelenu, uz priču o ljubavi koja je čak započela u Moskvi. Tako je, na primjer, tih mjeseci glavna novinska priča u Evropi bila ona kad se Vitorio vratio iz Moskve u Rim - i navodno na dvoru uzviknuo: „Majko, ili ona, ili nijedna!“... Pa se otprilike, do vjenčanja, ispredala priča u Hari-Megan stilu, a budućoj kraljici traženo je 300 mana, od činjenice da je iz tamo neke nebitne balkanske kneževine, do onog najprostijeg, da nije katoličkog porijekla.
Đango i Herkul
Jelena je do smrti bila snimana u javnosti praktično na sedmičnom ili dnevnom nivou. I sva ta dokumentacija, do početka pedesetih, jeste i svjedočanstvo jedne važne ere u istoriji Italije. Sada je jasno tu pronaći i kontekst, da je bila suštinski sasvim instrumentalizovana žena, kao simbol „nove vitalnosti“ jedne kraljevske porodice... I tu rolu iz jednog dogovorenog braka uspjela je da kanališe, iznese i „isporuči“ tako dostojanstveno i karakterno, da je Italijanima, naravno, i dan-danas ostala mnogo važna.
Tako su i možda najbitniji kadrovi o Jeleni - oni „ispisani“ licima Italijana, sa snimaka iz dana njene sahrane 1952. godine. Dostupni ,,na jedan klik“ na Jutjubu, recimo, i iz britanskih kraljevskih arhiva...
I to nije kraj priče, daleko od toga. Jelenu od Crne Gore glumile su brojne slavne Italijanke; pogotovo u posljednje tri decenije. I to je priča koja je mnogo više od onog jednog kadra, kada se gorda, visoka i nakinđurena starica pojavljuje u jednim svečanim kolima pored malenog italijanskog kralja u vječnom filmu „Život je lijep“ (1997) Roberta Beninjija.
Najpoznatija, svakako, filmska priča jeste „Io e il re“ („Ja sam kralj“, 1995) Luća Gaudina. Sjajan i potcijenjen film sa Venecijanskog festivala u glavnim rolama ima velikog Franka Nera (prvog filmskog Đanga, znamo ga i iz Bulajićeve „Bitke na Neretvi“, 1969) i buduće dive Laure Morante. Laura tumači djevojčicu koja će sazrijevati usred svjetskog rata, 1943. u jednom grofovskom dvorcu. Nakratko i nekoliko dana, taj dvor postaće mjesto zbjega za kralja Viktora Emeanuelea i kraljicu Jelenu (nakon hapšenja Musolinija, što je porodici Savoja osvjetlalo obraz), prije nego što se u Brindiziju priključi Saveznicima.
Kadar iz filma „Io e il re“ (FOTO: vimeocdn.com)
E, mala Batriće tu prvi put saznaje gomilu gorkih i čulnih tajni odraslog svijeta. A kraljicu Jelenu tumači divna Karla Kalo. Prije toga bila je, tokom šezdesetih, zvijezda špageti vesterna i istorijskih fantazija poput onih o Vikinzima, Golijatu, Herkulu, Ali Babi... Upravo u onim zabavnim italijanskim filmovima koje je gutala i titogradska publika u Kinu „Kultura“. E, sredinom devedesetih Karla je kao kraljica Jelena imala mnogo ozbiljnu rolu u sjajnom filmu.
Potom, u izuzetnom televizijskom filmu. „Maria Jose – L'Ultima regina“ priča je o Jeleninoj snahi, posljednjoj kraljici Italije, koju je tumačila Slovakinja Barbora Bobulova. Priču o oproštaju dinastije Savoja od prijestola, podijeljenu u dva dijela, na Rai Uno televiziji, u januaru 2002. godine pratila je dvije noći zaredom čak trećina Italijana! Jeleninog sina Umberta, posljednjeg kralja, glumio je Alberto Molinari, a Jelenu sjajna Albanka Merita Džani.
Madam Baterflaj
Potom Mauricio Zakaro 2006. snima „Mafalda di Savoia - The Courage of a Princess“ o princezi, kćeri kraljice Jelene koja strada u nacističkom logoru. U odličnoj mini-seriji (i izuzetno potresnoj; pisali smo već o sudbini princeze i unuke kralja Nikole koja je prkosila Hitleru i koju je Gebels mrzio) Jelenu je glumila Margareta fon Kraus, Rumunka proslavljena u italijanskim filmovima.
I konačno: u „Sacrificio d'amore“ („Žrtva ljubavi“), seriji od 22 epizode (90 min) na Berluskonijevoj televiziji „Canale 5“, međuratnoj priči sličnoj onoj iz, recimo, „Babylon Berlin“ – Jelenu je glumila već slavna Sicilijanka Laura Torizi. Serija je imala više od dva miliona gledalaca po epizodi, što je fantastičan skor za privatnu mrežu.
Konačno: upravo je Jelena ona kraljica kojoj je Đakomo Pučini posvetio operu „Madam Baterflaj“. I ima tu jake simbolike, u toj priči o gordoj ženi iz nerazumnjive daljine, Japanki, iskorišćenoj za jedan brak sa Zapadnjakom, kojoj će na kraju i sina uzeti... Da ne vjerujete: veliki Pučini je na prvom davanju „Madam Baterflaj“ u milanskoj „Skali“ doživio fijasko, zbog takve priče! Brzo su ga potom shvatili...
I eto, neka Pučinijeva melodija bude jedno osmomartovsko obećanje i razlog više, da sebi organizujete put do Firence. Pravo do onog praga starog hiljadu godina, na Trgu San Đovani, na koji je, pred kamerom Filotea Alberinija, stupila Jelena.
DIKSONOVI SNIMCI I ,,FILMOVI“
Vilijam Kenedi Dikson bio je britanski pronalazač, izumitelj jedne od prvih kamera, koji je radio u studiju ,,Black Maria“ Tomasa Edisona. Upravo on bio je autor najpoznatijih snimaka za Edisonov kinetoskop - koje je publika mogla da pogleda kroz poseban vizir na samom uređaju.
Među njima, bili su i tri snimka iz 1894, dakle godinu prije filma sa sa crnogorskom princezom, budućom italijanskom kraljicom Jelenom. ,,Annie Oakley“ od minut i po, u kom čuvena kaubojka Eni Oukli iz ,,Wild West“ šoua Bafalo Bila demonstrira pucanje u metu. Potom i ,,Carmencita“, 21 sekunda snimka jedne cirkuske plesačice i ,,Annabelle Butterfly Dance“, 40 sekundi plesa tada izuzetno popularne plesačice i teatarske glumice Anabel Mur.
Ipak, budući da se radilo o snimcima za gledanje na kinotoskopu (gdje bi gledaoci bukvalno ,,virili“ kroz mali otvor da vide pokretne slike), nikako se ne može govoriti o pravim filmovima i djelima kinematografije (za razliku od Alberinijevog filma sa našom princezom). Interesantno, krajem maja 1895 (upravo u periodu kada je Filoteo Alberini u Firenci snimao svoj film sa princezom Jelenom za svoj kinetograf, dakle za pravu filmsku projekciju) - dva Edisonova filma prikazana su u Njujorku, na projektoru braće Ladam, na adresi Brodvej 156. Tako se taj 20. maj 1895. slavi kao prvo javno prikazivanje filma - a prije svega u Americi navodi i slavi kao ,,početak filma i bioskopa“.
Tog dana prikazani su filmovi ,,Mladi Grifo i Čarli Barnet“ (odnosno, snimak dijela jedne popularne bokserske borbe) i ,,The Sideways of New York“ (snimak šetača na ulici u Menhetnu). Njujorčanima je, naravno, prilika da vide snimak pokretnih slika na zidu bio fantastična vijest - a posebno snimak borbe za koju se prethodno tražila karta više i velika većina bokserskih zaljubljenika nije imala priliku da je vidi.
Edison, kao izuzetan biznismen, bio je u godinama koje su uslijedile svjestan značaja brendiranja, pogotovo kada je film u pitanju. Tako je uspio da se, na račun snimaka za taj neobični uređaj kinetoskop, ,,brendira“ vrlo rano i kao ,,otac kinematografije“. Porodica Luja La Prinsa je još tridesetih godina prošlog vijeka pokušavala da na sudu ispravi tu nepravdu (njegov ,,Roundhay Garden Scene“ je snimljen dosta ranije, 14. oktobra 1888. u engleskom Lidsu) - međutim, nijesu imali uspjeha u tome. La Prinsov sin čak pred sudom nije dobio ni priliku da kao dokaze priloži dvije očeve kamere.
Amerikanci su, takođe, žestoko vodili računa o svom filmskom nasljeđu - tako da većina Edisonovih (odnosno Diksonovih) snimaka sada digitalizovana i dostupna na Jutjubu, na kanalu Kongresne biblioteke u Vašingtonu. Interesantno, La Prinsov snimak traje samo 1,66 sekundu i ima 20 frejmova (slika) - na njemu su prikazane Eni Hartli, i Sara Vajtli, za koje sada znamo i da su bila apsolutno prve žene na filmu.
Tek u modernom vremenu La Prins je prepoznat kao autor prvog filmskog snimka. Lako je shvatiti, zbog čega je više od vijeka od prvih projekcija bilo potrebno da se prepozna i na pravi način uvaži to ko je stvarno otac filma. Kao i to da je Alberinijev film sa crnogorskom princezom Jelenom Petrović Njegoš, budućom italijanskom kraljicom Jelenom od Crne Gore, Jelenom Savojskom - zaista i prvi film koji u naslovu ima ime jedne žene.
pobjeda.me
Primjedbe
Objavi komentar
Svako mišljenje je uvaženo. Budimo dostojni predstavnici svoga naroda, kulturni i umjereni. Dobrodošli na VOICE OF MONTENEGRO